ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ


ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ:

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και Ελβετία (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Ήταν διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Πρωτοδημοσίευσε στην "Καινούργια Εποχή" το 1956. Άρθρα και δοκίμια για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης είχε δημοσιεύσει σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είχε εκδώσει περίπου 20 ποιητικές συλλογές. Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Είχε δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Daztmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών).
Έργα της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και ποιήματά της βρίσκονται σε πολλές ανθολογίες σε όλο τον κόσμο.
Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, Σωλ Μπέλοου, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Σέιμους Χίνι, Ζαν-Μαρί Ντρο, Ζακ Λακαριέρ, Μιχαήλ Λέρμοντοφ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Πίτερ Μάκριτζ, Ντέρεκ Ούολκοτ, Σύλβια Πλαθ, Αλεξάντρ Πούσκιν, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ντίλαν Τόμας, Έλσα Τριολέ, Πίτερ Μπιν, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά.
Έφυγε από τη ζωή στις 20 Ιανουαρίου 2020 στο σπίτι της στην Αίγινα, σε ηλικία 81 ετών.


ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

(2018) Με άλλο βλέμμα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2018) Των αντιθέτων διάλογοι με τον ανήλεο χρόνο, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2016) Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2015) Ποίηση 1963-2011, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2014) Ποίηση 1963-2011, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2011) Η ανορεξία της ύπαρξης, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2005) Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2003) Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2001) Η ύλη μόνη, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2000) Φωτοζωή, Ολκός

(1999) Ποιήματα, 1996-1986, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1998) Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1997) Ποιήματα, 1963-1977, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1995) Ωραία έρημος η σάρκα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1993) Άδεια φύση, Κέδρος

(1990) Επιτέλους αέρας, Κέδρος

(1988) Οι μνηστήρες, Κέδρος

(1987) Ο Θρίαμβος της σταθερής απώλειας, Κέδρος

(1986) Ενάντιος έρωτας, Κέδρος

(1974) Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ερμής

(1971)Ποιήματα 1963-1969, Ερμείας 
(1963)Λύκοι και σύννεφα, Ζαρβανός

Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα ποιήματα:

Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα

Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή
την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω
πώς κερδίζει πάντα αυτή
ενώ χάνουμε εμείς.
Πώς οι αξίες γεννιούνται
κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει:
το σώμα.
Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας
ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά
ανασαίνω κι ας είμαι
σε κοντινή μακρινή απόσταση
απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει…
Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα
με ελάχιστα. 

Ένα απλό κρεβάτι

Κινήσεις που οδηγούν
σ’ ένα απλό κρεβάτι
πώς να εμπνεύσουν πια;
Κρεβάτι χωρίς παραστάτη
χωρίς εφιδρώσεις
χωρίς εντυπώσεις
ένα άδειο στρωμένο πανί
μία οθόνη δίχως προβολή
και κινήσεις μονοσήμαντες
που σημαίνουν μόνο το τέλος
της μέρας.
Μια ειρήνη υπόγραψα φαίνεται
χωρίς καμιά μάχη
να ‘χει κερδηθεί ή χαθεί.
Ειρήνη είναι ο ύπνος
που έρχεται περιβρεγμένος
μόνο με την ελπίδα
του ονείρου.
Αλλά, αναπάντεχα
μια γλύκα απλώνεται στην επιφάνεια
της ταλαιπωρημένης σάρκας.
Τέλειωσε και τούτο το βράδυ.
Ακόμη ένα κομμάτι χρόνου
που δεν πρόδωσα
δε βλαστήμησα
την ώρα και τη στιγμή.
Ήταν η μέρα καλή
καμιά δεν ένιωσα νέα πληγή
καμιά δεν κακοφόρμισε παλιά.
Κρεβάτι απλό
με τέσσερα πόδια
και καλοκαιρινά σεντόνια
βάναυσα λευκά.

Ποιητικό υστερόγραφο

Τα ποιήματα δεν μπορούν πια
να ‘ναι ωραία
αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει.
Η πείρα είναι τώρα
το μόνο σώμα των ποιημάτων
κι όσο η πείρα πλουταίνει
τόσο το ποίημα τρέφεται και ίσως δυναμώσει.
Πονάν τα γόνατά μου
και την Ποίηση δεν μπορώ πια να προσκυνήσω,
μόνο τις έμπειρες πληγές μου
μπορώ να της χαρίσω.
Τα επίθετα μαράθηκαν
μόνο με τις φαντασιώσεις μου
μπορώ τώρα την Ποίηση να διανθίσω.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου. 

Υπενθυμίσεις του έρωτα

Αν σ’ έχει ξεχάσει ο έρωτας
εσύ θα τον ξαναθυμηθείς
μόλις η ματιά σου αγγίξει τη φύση
τις πλαγιές, τα κύματα
τα φυλλοβόλα δέντρα
που δεν αμφισβητούν ποτέ τις εποχές
τα ζώα που βγαίνοντας
απ’ την κοιλιά της μάνας τους
ξέρουν κιόλας πώς να ζήσουν
πώς ν’ αντισταθούν στους εχθρούς
που τους έχει ορίσει η φύση.
Πρόσεξε μόνο μην η ζωντανεμένη ανάμνηση
πέσει πάνω στο σωρό
απ’ τις προδομένες προσδοκίες σου
τ’ αναπάντητα όνειρά σου. 

Λυπιού

 

Προοίμιο

 

Τα ποιήματα αποτυχαίνουν

όταν αποτυχαίνουν οι έρωτες.

Μην ακούτε τι σας λένε

θέλει ερωτική θαλπωρή

το ποίημα για ν’ αντέξει

στον κρύο χρόνο…

 

Έναν τόπο επινόησα

για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,

λυπημένη ως τους άλιωτους πάγους μέσα μου,

ώς τα κρυσταλλωμένα δάκρυα,

ώς να βγουν οι νοσταλγίες, πανθηρούλες λευκές

που δαγκώνουν και τσούζούν οι δαγκωματιές τους.

Λυπιού λέω τον τόπο που επινόησα

για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,

μια κατάσταση που εντείνεται ακατάπαυστα

αφού όλα τα ωραιοποιημένα τοπία του τέλους

αρχίζουν να μυρίζουν μουχλιασμένα νερά

και καρπούς σάπιους.

 

Στη Λυπιού φτάνεις χωρίς αναστεναγμό

μόνο μ’ ένα σφίξιμο ελαφρό

που θυμίζει τον έρωτα σαν στέκεται

αναποφάσιστος στο κατώφλι του σπιτιού.

Έχει ιεροβάμονες ποιητές εδώ

ποιητές με μεγάλη έφεση για ουρανό,

πανύψηλους, που μ’ ένα τίναγμα της κεφαλής

σημαίνουν το «όχι... όχι... λάθος»

ή και το «τι κρίμα, τώρα είναι αργά!»

ενώ ένας επαίτης στη γωνιά συνέχεια μουρμουρίζει:

«Το καλό με τον πόθο

είναι πως όταν χάνεται

χάνεται κι η αξία του αντικειμένου του μαζί».

 

Εδώ όλες οι αποτυχίες της νιότης

γίναν σιωπηλές πλατείες

τα κουτσουρεμένα πάθη, σύδεντρα σκοτεινά

κι οι τελευταίοι κακόμοιροι έρωτες

σκύλοι κακοταϊσμένοι που πλανιόνται στα σοκάκια.

Κάτι χειρότερο από γερατειά,

η χώρα τούτη κατοικείται από νιάτα αμεταχείριστα.

 

Στη Λυπιού κλαίω συνέχεια

από τότε που μου ’δειξες την αξία της λύπης.

Όχι, δεν είναι το αρνητικό της γονιμότητας

αλλά το θετικό της απουσίας...

Έλεγες και το προφίλ σου με τάραζε

σαν να το ’χαν σκαλίσει στον πιο σκληρό βράχο,

τα μάτια σου σαν να ’ταν από θειάφι

αλαφιασμένα, μ’ αλάφιαζαν.

Ας κλαίμε, λοιπόν, κι ας το λέμε χαρά

χαρά γιατί είμαστε ακόμη εδώ υποφέροντας.        .

Με το ξημέρωμα θα μπούμε σ’ άλλο λιμάνι

όπως σ’ ένα καινούργιο ποίημα

και μες στην πάχνη θα κρατώ

τον τελευταίο στίχο μιας ανείπωτης ερωτικής ιστορίας.

Η φωνή, το ύψος του κορμιού, η γραμμή του αυχένα

αιώνιες επαναλήψεις του ακόρεστου φόβου.

Κοιτάζοντας σε ανακάλυψα την ενδοχώρα

του αισθήματος.

 

Ο πιο όμορφος άντρας της Λυπιού

βρήκε μια μαύρη πεταλούδα νεκρή στα σεντόνια του.

Ήταν γυμνούλης, λίγο ιδρωμένος και γυάλιζε  

αλλά όχι τόσο όσο εκείνη μ’ όλο το φως τ’ απροσμέτρητο

που ’βγαίνε απ’ το θάνατο.

Το φτερωτό σύμβολο της επιπολαιότητας, η πεταλούδα,;

ακίνητη, ντυμένη τα χρώματα της νύχτας   

βρέθηκε ξαπλωμένη σαν να την είχε γλεντήσει ο χάρος

κι αμέσως μετά να την είχε απαρατήσει.

Ή σαν να ξεκουραζόταν πριν αρχίσει το δύσκολο

δρόμο της απ' το μαύρο στο τέλειο.

 

Η πιο νέα γυναίκα στη Λυπιού είμαι γω

που κοιτώ, κοιτώ και δεν πιστεύω   

πώς τόσος κουρνιαχτός συσσωρεύεται

στην οδό της χαράς.

Λέω: κάποιο λάθος έγινε δω

και δεν ακολούθησα το δρόμο του μεταξιού

ούτε άγγιξα ποτέ τον ήρωα του ποιήματος στο στήθος.

Την καρδιά του μόνο φαντάστηκα να στέκεται,  

σαν κάτι Τράπεζες που περνάμε απ’ έξω και λέμε:

«Για φαντάσου πόσα εδώ, πόσα φυλάσσονται!»    

 

Ό,τι χάνεις μένει μαζί σου για πάντα

κι η Λυπιού είναι μια χώρα που έφτιαξα   

για να ’μαι πάντα ένα μ’ αυτά που’ χω χάσει

όταν πιάνουν εκείνα τ’ αβάσταχτα σούρουπα  

κείνα τα άφωνα ξημερώματα

κι είναι σαν να περιμένεις το κουδούνι του σχολείου

να χτυπήσει, το μάθημα πάλι ν’ αρχίσει

μια ακόμη άσκηση πάνω σε άγνωστο θέμα.

Κοιτάς χάμω της αυλής το τσιμέντο, τα χαλίκια  

τινάζεις τα ψίχουλα απ’ το κουλούρι στην μπλε ποδιά

και μπαίνεις στην τάξη

μπαίνεις στη μονοτονία του άγευστου χρόνου

στην αοριστία της ύπαρξης

που ξέρω, λίγο αλλοιωμένη,

τη συναντάς πάλι προς το τέλος.

 

Η θρησκεία στη Λυπιού

είναι μια Έννοια Ακέφαλη.

Το άγαλμα της κάθεται φρόνιμα

στις αδελφές της δίπλα:

την Αρετή, την πιο ωραία, και τη Σοφία

με τις πιο σωστές αναλογίες.

Η Έννοια όμως λατρεύεται χωρίς κεφαλή  

κι όταν εκείνος που θ’ αγαπούσα εάν…

έρχεται να προσκυνήσει, φοράει πουκάμισο ροζ

και βρίσκεται σε διέγερση

γιατί κάθε έννοια γι’ αυτόν σημαίνει κάτι

όπως και τ’ αντίθετο της.

Εδώ ο έρωτας κι ο θάνατος γίνηκαν ένα σώμα

και το χορτάρι που φυτρώνει

ανάμεσα στα ανάσκελα μέλη των αγαλμάτων

τα κάνει σαν ζωντανές ψυχές να μοιάζουν

που θλίβονται μες στο πράσινο και ναυαγούν

σε ξένα μάτια κι ερωτευμένες υποφέρουν.

Στη Λυπιού λατρεύεται ο έρωτας-θάνατος

σαν έννοια μία, ακέφαλη γιατί χωρίς ελπίδα. 

Τα έντερα και τα άλλα 

Τα έντερα τα εσώτατα
που διοχετεύουν πάθη
και κάνουν αισθητή
την κάθοδο

της μεμψίμοιρης μέρας
το στομάχι
η σακούλα του παλιού έρωτα
η φτώχεια της πέψης
η εξωτερική αύξηση
η εσωτερική στέρηση
τα αγγεία
με τα στεκάμενα αίματα
της προσωπικής μου αποτυχίας
κι οι φλέβες
τα χοντρά σκοινιά της ύπαρξής μου
που μ’ έδεναν μαζί σου
όταν το ρολόι του σώματός σου
χτύπαγε
κι άδειαζε μέσα μου
το χρόνο
το συκώτι
το λαβωμένο σκούρο τριαντάφυλλο
οι κυκλικές σκηνές
των σπλάχνων
η υψηλή τραγωδία
του λαιμού,
το μέσα της σήψης
το έξω της επιβίωσης
η σκοτεινή συντεχνία
πώς μυστικά συνεργάζονται
τα όργανα που σε καταρρακώνουν
τα βαριά τα σιωπηλά
κλειδιά του θανάτου
κρατώ
μα δεν το ξέρω
κι ολόκλειστο κουτί
ακόμη ταξιδεύω
στη θάλασσα την κόκκινη
που θα με κουκουλώσει. 

Το τελευταίο φως 

Εκεί που βυθίστηκα για να σε βρω
έχει χαθεί πια το ον
κι άλαλος ο προφήτης της καρδιάς μου.
Είσαι σε μια μορφή απόλυτη
απρόσιτη και στη ζωή την ίδια,
μια άσπρη κηλίδα είσαι
λίγο θολό νερό.

Θέλω να φθείρω
το τελευταίο μου φως
εκεί που τίποτα
δεν σταματάει το μάτι:
ούτε χελιδόνι θέλω στον ορίζοντα
καμιά αυταπάτη.
Θα ΄χει πεθάνει η καρδιά μου
κι ακόμα θα ζω
θα προσβλέπω στη φύση
και θα σε λέω καλοκαίρι
χωρίς μνήμη πια
θα σε λέω ανθό, ώσπου
ο μύθος να τραβήξει
πίσω μου την κουρτίνα:
απέναντι ο άσπρος τοίχος
όλα τελειωμένα και λευκά
κι εγώ μια πατημένη κατσαρίδα


Η αλλοτρίωση της έλξης

Η σάρκα έγινε σελίδα
το δέρμα χαρτί
το χάδι έννοια αφηρημένη
το σώμα καινούρια θεωρία του ανύπαρχτου.
Αλήθεια, πώς να περιγράψω
τη φύση όταν μ’ έχει εγκαταλείψει
και μονο στην πρεμιέρα του φθινοπώρου
θυμάται να με προσκαλέσει καμιά φορά;
Ελπίζω να βρω το θάρρος
μια τελευταία επιθυμία να εκφράσω:
γδυτό ένα ωραίο αρσενικό να δω
να θυμηθώ, σαν τελευταία εικόνα
να κουβαλώ το ανδρικό σώμα
που δεν είναι ύλη
αλλά η υπερφυσική ουσία του μέλλοντος.
Γιατί αυτό θα πει ηδονή:
ν’ αγγίζεις το φθαρτό
και να παραμερίζεις τον θάνατο.


Μοναξιά

Αν ενώσεις το βροχόνερο με το δάκρυ σου
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.
Αν κλάψεις για τα παιδάκια με τις ρόδινες ανταύγειες
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.
Αν σκύψεις στους συνανθρώπους σου
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα ‘ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.
Κι αν πάλι τους δείξεις το δρόμο της δύναμης
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα ‘ναι βαρύ γι’ αυτούς
και θα ‘ναι πάλι η μοναξιά σου.
Αν φωνάξεις την αγάπη σου
θα ‘ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.
Θεέ μου, τι θα γίνουμε;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ’ αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;
Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος.
Μια θα ‘ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε.
Μόνοι μας.

Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ. Πηγή: www.lifo.gr

Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ. Πηγή: www.lifo.gr

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ


ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ:

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και Ελβετία (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Ήταν διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Πρωτοδημοσίευσε στην "Καινούργια Εποχή" το 1956. Άρθρα και δοκίμια για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης είχε δημοσιεύσει σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είχε εκδώσει περίπου 20 ποιητικές συλλογές. Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Είχε δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Daztmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών).
Έργα της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και ποιήματά της βρίσκονται σε πολλές ανθολογίες σε όλο τον κόσμο.
Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, Σωλ Μπέλοου, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Σέιμους Χίνι, Ζαν-Μαρί Ντρο, Ζακ Λακαριέρ, Μιχαήλ Λέρμοντοφ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Πίτερ Μάκριτζ, Ντέρεκ Ούολκοτ, Σύλβια Πλαθ, Αλεξάντρ Πούσκιν, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ντίλαν Τόμας, Έλσα Τριολέ, Πίτερ Μπιν, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά.
Έφυγε από τη ζωή στις 20 Ιανουαρίου 2020 στο σπίτι της στην Αίγινα, σε ηλικία 81 ετών.


ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

(2018) Με άλλο βλέμμα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2018) Των αντιθέτων διάλογοι με τον ανήλεο χρόνο, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2016) Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2015) Ποίηση 1963-2011, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2014) Ποίηση 1963-2011, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2011) Η ανορεξία της ύπαρξης, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2005) Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2003) Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2001) Η ύλη μόνη, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2000) Φωτοζωή, Ολκός

(1999) Ποιήματα, 1996-1986, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1998) Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1997) Ποιήματα, 1963-1977, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1995) Ωραία έρημος η σάρκα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1993) Άδεια φύση, Κέδρος

(1990) Επιτέλους αέρας, Κέδρος

(1988) Οι μνηστήρες, Κέδρος

(1987) Ο Θρίαμβος της σταθερής απώλειας, Κέδρος

(1986) Ενάντιος έρωτας, Κέδρος

(1974) Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ερμής

(1971)Ποιήματα 1963-1969, Ερμείας 
(1963)Λύκοι και σύννεφα, Ζαρβανός

Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα ποιήματα:

Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα

Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή
την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω
πώς κερδίζει πάντα αυτή
ενώ χάνουμε εμείς.
Πώς οι αξίες γεννιούνται
κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει:
το σώμα.
Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας
ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά
ανασαίνω κι ας είμαι
σε κοντινή μακρινή απόσταση
απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει…
Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα
με ελάχιστα. 

Ένα απλό κρεβάτι

Κινήσεις που οδηγούν
σ’ ένα απλό κρεβάτι
πώς να εμπνεύσουν πια;
Κρεβάτι χωρίς παραστάτη
χωρίς εφιδρώσεις
χωρίς εντυπώσεις
ένα άδειο στρωμένο πανί
μία οθόνη δίχως προβολή
και κινήσεις μονοσήμαντες
που σημαίνουν μόνο το τέλος
της μέρας.
Μια ειρήνη υπόγραψα φαίνεται
χωρίς καμιά μάχη
να ‘χει κερδηθεί ή χαθεί.
Ειρήνη είναι ο ύπνος
που έρχεται περιβρεγμένος
μόνο με την ελπίδα
του ονείρου.
Αλλά, αναπάντεχα
μια γλύκα απλώνεται στην επιφάνεια
της ταλαιπωρημένης σάρκας.
Τέλειωσε και τούτο το βράδυ.
Ακόμη ένα κομμάτι χρόνου
που δεν πρόδωσα
δε βλαστήμησα
την ώρα και τη στιγμή.
Ήταν η μέρα καλή
καμιά δεν ένιωσα νέα πληγή
καμιά δεν κακοφόρμισε παλιά.
Κρεβάτι απλό
με τέσσερα πόδια
και καλοκαιρινά σεντόνια
βάναυσα λευκά.

Ποιητικό υστερόγραφο

Τα ποιήματα δεν μπορούν πια
να ‘ναι ωραία
αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει.
Η πείρα είναι τώρα
το μόνο σώμα των ποιημάτων
κι όσο η πείρα πλουταίνει
τόσο το ποίημα τρέφεται και ίσως δυναμώσει.
Πονάν τα γόνατά μου
και την Ποίηση δεν μπορώ πια να προσκυνήσω,
μόνο τις έμπειρες πληγές μου
μπορώ να της χαρίσω.
Τα επίθετα μαράθηκαν
μόνο με τις φαντασιώσεις μου
μπορώ τώρα την Ποίηση να διανθίσω.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου. 

Υπενθυμίσεις του έρωτα

Αν σ’ έχει ξεχάσει ο έρωτας
εσύ θα τον ξαναθυμηθείς
μόλις η ματιά σου αγγίξει τη φύση
τις πλαγιές, τα κύματα
τα φυλλοβόλα δέντρα
που δεν αμφισβητούν ποτέ τις εποχές
τα ζώα που βγαίνοντας
απ’ την κοιλιά της μάνας τους
ξέρουν κιόλας πώς να ζήσουν
πώς ν’ αντισταθούν στους εχθρούς
που τους έχει ορίσει η φύση.
Πρόσεξε μόνο μην η ζωντανεμένη ανάμνηση
πέσει πάνω στο σωρό
απ’ τις προδομένες προσδοκίες σου
τ’ αναπάντητα όνειρά σου. 

Λυπιού

 

Προοίμιο

 

Τα ποιήματα αποτυχαίνουν

όταν αποτυχαίνουν οι έρωτες.

Μην ακούτε τι σας λένε

θέλει ερωτική θαλπωρή

το ποίημα για ν’ αντέξει

στον κρύο χρόνο…

 

Έναν τόπο επινόησα

για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,

λυπημένη ως τους άλιωτους πάγους μέσα μου,

ώς τα κρυσταλλωμένα δάκρυα,

ώς να βγουν οι νοσταλγίες, πανθηρούλες λευκές

που δαγκώνουν και τσούζούν οι δαγκωματιές τους.

Λυπιού λέω τον τόπο που επινόησα

για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,

μια κατάσταση που εντείνεται ακατάπαυστα

αφού όλα τα ωραιοποιημένα τοπία του τέλους

αρχίζουν να μυρίζουν μουχλιασμένα νερά

και καρπούς σάπιους.

 

Στη Λυπιού φτάνεις χωρίς αναστεναγμό

μόνο μ’ ένα σφίξιμο ελαφρό

που θυμίζει τον έρωτα σαν στέκεται

αναποφάσιστος στο κατώφλι του σπιτιού.

Έχει ιεροβάμονες ποιητές εδώ

ποιητές με μεγάλη έφεση για ουρανό,

πανύψηλους, που μ’ ένα τίναγμα της κεφαλής

σημαίνουν το «όχι... όχι... λάθος»

ή και το «τι κρίμα, τώρα είναι αργά!»

ενώ ένας επαίτης στη γωνιά συνέχεια μουρμουρίζει:

«Το καλό με τον πόθο

είναι πως όταν χάνεται

χάνεται κι η αξία του αντικειμένου του μαζί».

 

Εδώ όλες οι αποτυχίες της νιότης

γίναν σιωπηλές πλατείες

τα κουτσουρεμένα πάθη, σύδεντρα σκοτεινά

κι οι τελευταίοι κακόμοιροι έρωτες

σκύλοι κακοταϊσμένοι που πλανιόνται στα σοκάκια.

Κάτι χειρότερο από γερατειά,

η χώρα τούτη κατοικείται από νιάτα αμεταχείριστα.

 

Στη Λυπιού κλαίω συνέχεια

από τότε που μου ’δειξες την αξία της λύπης.

Όχι, δεν είναι το αρνητικό της γονιμότητας

αλλά το θετικό της απουσίας...

Έλεγες και το προφίλ σου με τάραζε

σαν να το ’χαν σκαλίσει στον πιο σκληρό βράχο,

τα μάτια σου σαν να ’ταν από θειάφι

αλαφιασμένα, μ’ αλάφιαζαν.

Ας κλαίμε, λοιπόν, κι ας το λέμε χαρά

χαρά γιατί είμαστε ακόμη εδώ υποφέροντας.        .

Με το ξημέρωμα θα μπούμε σ’ άλλο λιμάνι

όπως σ’ ένα καινούργιο ποίημα

και μες στην πάχνη θα κρατώ

τον τελευταίο στίχο μιας ανείπωτης ερωτικής ιστορίας.

Η φωνή, το ύψος του κορμιού, η γραμμή του αυχένα

αιώνιες επαναλήψεις του ακόρεστου φόβου.

Κοιτάζοντας σε ανακάλυψα την ενδοχώρα

του αισθήματος.

 

Ο πιο όμορφος άντρας της Λυπιού

βρήκε μια μαύρη πεταλούδα νεκρή στα σεντόνια του.

Ήταν γυμνούλης, λίγο ιδρωμένος και γυάλιζε  

αλλά όχι τόσο όσο εκείνη μ’ όλο το φως τ’ απροσμέτρητο

που ’βγαίνε απ’ το θάνατο.

Το φτερωτό σύμβολο της επιπολαιότητας, η πεταλούδα,;

ακίνητη, ντυμένη τα χρώματα της νύχτας   

βρέθηκε ξαπλωμένη σαν να την είχε γλεντήσει ο χάρος

κι αμέσως μετά να την είχε απαρατήσει.

Ή σαν να ξεκουραζόταν πριν αρχίσει το δύσκολο

δρόμο της απ' το μαύρο στο τέλειο.

 

Η πιο νέα γυναίκα στη Λυπιού είμαι γω

που κοιτώ, κοιτώ και δεν πιστεύω   

πώς τόσος κουρνιαχτός συσσωρεύεται

στην οδό της χαράς.

Λέω: κάποιο λάθος έγινε δω

και δεν ακολούθησα το δρόμο του μεταξιού

ούτε άγγιξα ποτέ τον ήρωα του ποιήματος στο στήθος.

Την καρδιά του μόνο φαντάστηκα να στέκεται,  

σαν κάτι Τράπεζες που περνάμε απ’ έξω και λέμε:

«Για φαντάσου πόσα εδώ, πόσα φυλάσσονται!»    

 

Ό,τι χάνεις μένει μαζί σου για πάντα

κι η Λυπιού είναι μια χώρα που έφτιαξα   

για να ’μαι πάντα ένα μ’ αυτά που’ χω χάσει

όταν πιάνουν εκείνα τ’ αβάσταχτα σούρουπα  

κείνα τα άφωνα ξημερώματα

κι είναι σαν να περιμένεις το κουδούνι του σχολείου

να χτυπήσει, το μάθημα πάλι ν’ αρχίσει

μια ακόμη άσκηση πάνω σε άγνωστο θέμα.

Κοιτάς χάμω της αυλής το τσιμέντο, τα χαλίκια  

τινάζεις τα ψίχουλα απ’ το κουλούρι στην μπλε ποδιά

και μπαίνεις στην τάξη

μπαίνεις στη μονοτονία του άγευστου χρόνου

στην αοριστία της ύπαρξης

που ξέρω, λίγο αλλοιωμένη,

τη συναντάς πάλι προς το τέλος.

 

Η θρησκεία στη Λυπιού

είναι μια Έννοια Ακέφαλη.

Το άγαλμα της κάθεται φρόνιμα

στις αδελφές της δίπλα:

την Αρετή, την πιο ωραία, και τη Σοφία

με τις πιο σωστές αναλογίες.

Η Έννοια όμως λατρεύεται χωρίς κεφαλή  

κι όταν εκείνος που θ’ αγαπούσα εάν…

έρχεται να προσκυνήσει, φοράει πουκάμισο ροζ

και βρίσκεται σε διέγερση

γιατί κάθε έννοια γι’ αυτόν σημαίνει κάτι

όπως και τ’ αντίθετο της.

Εδώ ο έρωτας κι ο θάνατος γίνηκαν ένα σώμα

και το χορτάρι που φυτρώνει

ανάμεσα στα ανάσκελα μέλη των αγαλμάτων

τα κάνει σαν ζωντανές ψυχές να μοιάζουν

που θλίβονται μες στο πράσινο και ναυαγούν

σε ξένα μάτια κι ερωτευμένες υποφέρουν.

Στη Λυπιού λατρεύεται ο έρωτας-θάνατος

σαν έννοια μία, ακέφαλη γιατί χωρίς ελπίδα. 

Τα έντερα και τα άλλα 

Τα έντερα τα εσώτατα
που διοχετεύουν πάθη
και κάνουν αισθητή
την κάθοδο

της μεμψίμοιρης μέρας
το στομάχι
η σακούλα του παλιού έρωτα
η φτώχεια της πέψης
η εξωτερική αύξηση
η εσωτερική στέρηση
τα αγγεία
με τα στεκάμενα αίματα
της προσωπικής μου αποτυχίας
κι οι φλέβες
τα χοντρά σκοινιά της ύπαρξής μου
που μ’ έδεναν μαζί σου
όταν το ρολόι του σώματός σου
χτύπαγε
κι άδειαζε μέσα μου
το χρόνο
το συκώτι
το λαβωμένο σκούρο τριαντάφυλλο
οι κυκλικές σκηνές
των σπλάχνων
η υψηλή τραγωδία
του λαιμού,
το μέσα της σήψης
το έξω της επιβίωσης
η σκοτεινή συντεχνία
πώς μυστικά συνεργάζονται
τα όργανα που σε καταρρακώνουν
τα βαριά τα σιωπηλά
κλειδιά του θανάτου
κρατώ
μα δεν το ξέρω
κι ολόκλειστο κουτί
ακόμη ταξιδεύω
στη θάλασσα την κόκκινη
που θα με κουκουλώσει. 

Το τελευταίο φως 

Εκεί που βυθίστηκα για να σε βρω
έχει χαθεί πια το ον
κι άλαλος ο προφήτης της καρδιάς μου.
Είσαι σε μια μορφή απόλυτη
απρόσιτη και στη ζωή την ίδια,
μια άσπρη κηλίδα είσαι
λίγο θολό νερό.

Θέλω να φθείρω
το τελευταίο μου φως
εκεί που τίποτα
δεν σταματάει το μάτι:
ούτε χελιδόνι θέλω στον ορίζοντα
καμιά αυταπάτη.
Θα ΄χει πεθάνει η καρδιά μου
κι ακόμα θα ζω
θα προσβλέπω στη φύση
και θα σε λέω καλοκαίρι
χωρίς μνήμη πια
θα σε λέω ανθό, ώσπου
ο μύθος να τραβήξει
πίσω μου την κουρτίνα:
απέναντι ο άσπρος τοίχος
όλα τελειωμένα και λευκά
κι εγώ μια πατημένη κατσαρίδα


Η αλλοτρίωση της έλξης

Η σάρκα έγινε σελίδα
το δέρμα χαρτί
το χάδι έννοια αφηρημένη
το σώμα καινούρια θεωρία του ανύπαρχτου.
Αλήθεια, πώς να περιγράψω
τη φύση όταν μ’ έχει εγκαταλείψει
και μονο στην πρεμιέρα του φθινοπώρου
θυμάται να με προσκαλέσει καμιά φορά;
Ελπίζω να βρω το θάρρος
μια τελευταία επιθυμία να εκφράσω:
γδυτό ένα ωραίο αρσενικό να δω
να θυμηθώ, σαν τελευταία εικόνα
να κουβαλώ το ανδρικό σώμα
που δεν είναι ύλη
αλλά η υπερφυσική ουσία του μέλλοντος.
Γιατί αυτό θα πει ηδονή:
ν’ αγγίζεις το φθαρτό
και να παραμερίζεις τον θάνατο.


Μοναξιά

Αν ενώσεις το βροχόνερο με το δάκρυ σου
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.
Αν κλάψεις για τα παιδάκια με τις ρόδινες ανταύγειες
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.
Αν σκύψεις στους συνανθρώπους σου
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα ‘ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.
Κι αν πάλι τους δείξεις το δρόμο της δύναμης
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα ‘ναι βαρύ γι’ αυτούς
και θα ‘ναι πάλι η μοναξιά σου.
Αν φωνάξεις την αγάπη σου
θα ‘ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.
Θεέ μου, τι θα γίνουμε;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ’ αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;
Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος.
Μια θα ‘ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε.
Μόνοι μας.

Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ. Πηγή: www.lifo.gr

Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ. Πηγή: www.lifo.gr

ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗ (1893-1943) ΚΙ ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ

Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης

       Στο σημερινό μας αφιέρωμα παραθέτουμε τέσσερα ποιήματα του γνωστού αλλά λησμονημένου πλέον ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, ο οποίος υπήρξε μια τραγική προσωπικότητα. Είναι γνωστό ότι μη βρίσκοντας διέξοδο στο υπαρξιακό του πρόβλημα ο ποιητής επέλεξε την αυτοκτονία τη νύχτα της 7ης προς 8η Ιανουαρίου του 1944, φτωχός και καταπονημένος από τα ναρκωτικά.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε σε αυτό το σημείο ότι ο ποιητής ήταν ομοφυλόφιλος. Όπως ο ίδιος άλλωστε σημειώνει:

       «Αν ποτέ μου δοθεί η ευκαιρία να γράψω την αυτοβιογραφία μου, εκείνο που πρέπει να τονίσω, πρώτο-πρώτο, είναι το εξής: ότι ποτέ, σε καμία στιγμή της ζωής μου, δεν θεώρησα ελάττωμα την υλικήν αποστροφή μου στη γυναίκα, και την έλξη μου από το ίδιο μου το φύλο. Αλλ' απεναντίας, αυτή την ιδιότητά μου, τη θεώρησα πάντα όχι σαν αδυναμία, αλλά σαν μια ωραία και καινούργια δύναμη, μια προηγμένη και ανώτερη τάση, για την οποία ήμουν πάντα περήφανος! Κ' άλλοι ας νομίζουν ό,τι θέλουν!» (1)

       Όμως αυτή η «προηγμένη κι ανώτερη τάση» του δεν αποδείχτηκε αρκετή για να τον γλιτώσει από το μοιραίο. Κι αυτό συνέβη γιατί δεν αρκούσε στον ποιητή να έχει προσωπική επίγνωση της ταυτότητας του αλλά γιατί ήταν περισσότερο αναγκαίο και για τον ίδιο να αναγνωριστεί αυτό του το χαρακτηριστικό ως φυσιολογικό κι όχι ως διαστροφή ή ελάττωμα. Από αυτή την άποψη η εκτίμηση του Άρη Δικταίου ότι «...αυτό που κυρίως στάθηκε σαν ο μέγιστος συντελεστής της καταστροφής του ήταν τ' ότι δεν τον απασχολούσαν οι βιοτικές μέριμνες. Ελεύθερος να ζήσει τη ζωή του όπως ήθελε, άρχισε να κυκλοφορεί μόνο τη νύχτα, εγκαταλειπόμενος με ηδονή στις οποιεσδήποτε, φανερές ή μύχιες τάσεις του, χωρίς την παραμικρή αυτοπειθαρχία» (2) είναι λανθασμένη. Και γεμάτη με στερεότυπα που δημιουργούν αρνητικές εντυπώσεις για τον ποιητή, αξίζει να δείτε γιατί στην σχετική παραπομπή. Βλέπετε, η… ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών κάποιου περιλαμβάνει και την ικανοποίηση των αναγκών που προέρχονται και από τη σεξουαλική του ταυτότητα.

       Όπως και να έχει ούτε η αυτοπεποίθηση που τον διακατείχε σχετικά με την σεξουαλική του ταυτότητα, ούτε η καταφυγή στα ναρκωτικά, ούτε καν η αλληλεγγύη και η παρηγοριά που έβρισκε στον κόσμο της νύχτας -και ο οποίος αποδείκνυε την υποκρισία του καλού κόσμου που ότι δεν χωράει στα καλούπια του το αντιμετωπίζει ως πρόβλημα- δεν ήταν ικανά να αποτρέψουν το μοιραίο.

                                              Αριστερή αναζήτηση και στράτευση

       Από την δεκαετία του '20 και μετά ο Λαπαθιώτης ήρθε σε επαφή με το κομμουνιστικό κίνημα και στη συνέχεια ενστερνίστηκε τον κομμουνισμό ενώ το 1932 και μετά αρθρογραφούσε στο αριστερό περιοδικό «Πρωτοπόροι» όπου δημοσιεύτηκε το πεζό τραγούδι «Τραγούδι για το ξύπνημα του προλεταριάτου». Το 1943 συνδέθηκε στενά με τους αντάρτες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, σύμφωνα με καταθέσεις του Τάσου Βουρνά. (3)

       Αυτό μας δείχνει ότι αν στα πρώτα του ποιήματα ο ποιητής είναι επηρεασμένος από τον αισθητισμό και τον αισθησιασμό που κυριαρχεί στις αρχές του εικοστού αιώνα, και τους Ουώλτερ Χορέισο Πέιτερ και Όσκαρ Ουάιλντ κι αν στα τελευταία του καταλήγει σε «τόνους απελπισμένους και μελαγχολικούς, όπου κυριαρχεί το αίσθημα του χαμένου ιδανικού και της νοσταλγίας» (4), υπήρξε και μια περίοδος στην ζωή και το έργο του που σαφώς δεν περιορίστηκε στην ατομική έκφραση αλλά αναζήτησε και συνδέθηκε με δρόμους εναλλακτικούς και  συλλογικούς οι οποίοι θα μπορούσαν -και μπορούν- να δώσουν πραγματική διέξοδο τόσο στα ζητήματα που απασχολούσαν/ουν τόσο το κοινωνικό σύνολο, όσο και τον ίδιο το ποιητή.

       Άλλωστε το 1916 θα δημοσιευτεί στο Ριζοσπάστη το ποίημά του «Κραυγή» ενώ το 1927 ο Λαπαθιώτης δημοσιοποιεί ότι ασπάστηκε την κομμουνιστική ιδεολογία, ενώ με γράμμα του προς τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών θα ζητήσει τον αφορισμό του(!), αφού, όπως γράφει: «η χριστιανική θρησκεία όπως επίσης και κάθε άλλη θρησκεία μου έχει αποβή τελείως περιττή» (το γράμμα δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη). Ακόμα, εξέφρασε την αντίθεσή του στη δικτατορία του Μεταξά και στη ναζιστική κατοχή μέχρι του σημείου να τρέφει σοβαρές συμπάθειες στο ΕΑΜ. Μάλιστα λίγο πριν από την αυτοκτονία του, το 1943, ο Λαπαθιώτης συνδέθηκε με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ Εξαρχείων και τους χάρισε τα όπλα τού πεθαμένου πια στρατιωτικού πατέρα του.

       Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι η αριστερή αναζήτηση και τελική στράτευση του ποιητή σήμανε και μια ποιητική ανανέωση που όμως δεν ολοκληρώθηκε. Παρόλαυτα, ότι και  να συνέβη, νομίζουμε πως αξίζει να ανακαλύψουμε ξανά τον ποιητή και το έργο του.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ:

LANGUEUR D' AMOUR

Αχ! να φιλούσα τα δυο χείλη σου,

τα πορφυρά σου χείλη, τόσο,

τόσο τρελά και τόσο αχόρταγα,

που απ’ τα φιλιά να τα ματώσω…

Να τα ματώσω τα δυο χείλη σου!

Τα χέρια να σου πλέξω γύρω

και μεσ' στα βάθη τα ολοσκότεινα

των μαύρων ίσκιων να σε σύρω…

Και να μου λες: «Μη τα χειλάκια μου!

Μην τα ματώνεις, τι σου φταίνε;

Αχ, μου πόνεσαν τα χειλάκια μου!

Σώνει, γλυκέ μου αγαπημένε! ...»

Και να περνάνε τα μεσάνυχτα,

οι αυγούλες, οι βραδιές, οι χρόνοι,

και να σου λέω «Ακόμα, αγάπη μου,

ακόμα, αγάπη μου… Δε σώνει! ...»

ΤΟΠΙΟ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΟ

Έν’ αλλόκοτο φεγγάρι, σαν ένα κομμάτι πάγου,

πεθαμένο και στημένο μεσ' στη μέση του πελάγου,

μια βουβή μεγάλη ξέρα, πιο γυμνή κι από παλάμη,

μ’ ένα γέρικο, θλιμμένο, τραγικό μικρό καλάμι,

κι ένας ίσκιος – ένα κάτι, που δεν ξαίρω τι έχει χάσει,

κι από τότε φέρνει γύρα, μη μπορώντας να ησυχάση,

– παγωμένο, το χαμένο κι όλο φως εκείνο τρίο,

σιωπούσε, κι αγρυπνούσε, μεσ' στη νύχτα, μεσ' το κρύο...

ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ

Απόψε αγάπησα τα μάτια μου,

κοιτώντας τα μεσ' στον καθρέφτη:

να 'ταν το φως, που, μεσ' στην κάμαρα,

τόσο λεπτά κι ανάερα πέφτει;

ναταν το ρόδο το απριλιάτικο,

που τοχα βάνει στη γωνία,

να μην το δω να παραδίνεται

στη βραδυνή την αγωνία;

Ναταν, αλήθεια, το τριαντάφυλλο

που ξεψυχούσε στο ποτήρι,

– ή κάποιοι πόθοι που με παίδευαν,

και που είχαν απομείνει στείροι; ...

το ρόδο που 'σβηνε, το πάθος μου,

το παραθύρι που δεν κλείνω,

– ή μήπως επειδή σε κοίταξαν

τόσο πολύ, το βράδυ εκείνο; ...

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ

…Ακούς, ακούς; ζυγώνουν οι ξυπόλυτοι -ζητιάνοι της χαράς και της αγάπης- οι καταφρονεμένοι, με τα χοντρά, τα ροζιασμένα δάχτυλα και την αδέξια την περπατησιά, για να σου στρίψουν το άσπρο σου λαιμάκι -και για να σ’ αφανίσουν, μια για πάντα, μεταξωτή μυγιάγγιχτη κουκλίτσα, καμαρωτή μικρούλα τιγριδούλα, κοκώνα με τη σάπια την ψυχή!…

* * *

Φτάνουν απ’ τα πέρατα του κόσμου, μ’ αξίνες, με σφυριά και με δρεπάνια, για να σου δώσουν τώρα, μια για πάντα, το μεγάλο μάθημα τ’ αξέχαστο, της πρώτης και στερνής δικαιοσύνης, καθώς την πήραν απ’ τα χέρια της ζωής -με τα θαμπά και τ’ άξεστα μυαλά τους πυρπολημένα από την αγανάκτηση…

* * *

Ξεμπουκάρουν απ’ όλες τις μεριές -και φτάνουν, όλο φτάνουν, όλο φτάνουν- σέρνοντας τις θολές τους τις καρδιές, με την ακατάλυτη στοργή, και με τ’ ανεξερεύνητα τα μίση -για να σε μάθουν πράματα μεγάλα- πράματα μεγάλα κι’ αλησμόνητα, που θα τ’ ακούσεις μια φορά για πάντα, που θα τα νιώσεις μια φορά για πάντα, και πια δε θα μπορείς να τα ξεχάσεις.

* * *

Έρχονται τώρα, με σφιγμένα δόντια και μ’ ανταριασμένα τα μαλλιά, να σε πατήσουν με τ’ αγροίκα πόδια τους, να σε ποδοκυλίσουν αδυσώπητα, μέσ’ στο χρυσό σου τραγικό παλάτι -να σπάσουν τη φαρμακερή καρδιά σου, με το θυμό που σπάνε τ’ αποστήματα -να σ’ αφανίσουν τώρα, μια για πάντα -να σβήσεις απ’ τη μνήμη των ανθρώπων, για το κρίμα που τους έχεις κάνει, να τους αναθρέψεις με το μίσος, και με το μαύρο βόγγο στην ψυχή…

* * *

Φτάνουν οι γυμνοί κι αδικημένοι -κι οι ταπεινοί κι οι καταφρονεμένοι- που μέρα νύχτα τους κεντούσες με τα σίδερα, για να σου γλύφουν δουλικά τη φτέρνα- πλακώνουν τώρα, κύμα μανιασμένο, να τραγανίσουν τη ζεστή καρδιά σου, για το μεγάλο κρίμα που τους έκανες, να τους σκοτώνεις αναμεταξύ τους, για να ρουφάς τα δόλια τους μεδούλια, και να χορταίνεις, μέσ’ στην ξενοιασά σου, καλοθρεμμένο τέρας αστικό…

* * *

Ξυπνούν οι σκλάβοι απ’ όλες τις μεριές, να σε ξεσκίσουν με τα μαύρα νύχια τους, γιατί πεινούσαν και διψούσανε γι’ αγάπη -και συ τους πότιζες, δεν ξέρω πόσα χρόνια, τους πότιζες με ξύδι και χολή…

* * *

Γιατί τότε μόνο, τότε μόνο, το πράμα αυτό που κράζουν ουρανό, θα ξαναγίνει πάλι γαλανό· γιατί τότε μόνο, τότε μόνο, θα τραγουδήσουν πάλι τα πουλιά, και θα μοσκοβολήσουν τα ρόδα· γιατί τότε μόνο θ’ ακουστεί το καθαρό τραγούδι του αηδονιού, και τ’ άστρα, που είναι σκόρπια στο διάστημα, θα ξαναβρούνε την παλιά τους όψη! Τότε κι η Στοργή θα κατεβεί, να φιλήσει στα χείλη τους ανθρώπους…

* * *

Γιατί μόνο τότε, μόνο τότε, μόλις χαθείς αγύριστα, για πάντα, και τα κλαμένα βλέφαρα στεγνώσουν, και γίνουν ιλαρά τα μάτια πάλι- τότε μονάχα θα ξανακουστεί, μεσ’ απ’ τα μαύρα βάθη της αβύσσου, χαρμόσυνη, λαμπρή κι αγγελική, μια φοβερή κι απέραντη φωνή -φωνή της μακρινής κι ακατανόητης, τώρα, Σοφίας της Δημιουργίας…

~

Παραπομπές:

1) Χαρτοκόλλης Πέτρος (Αθήνα, 2003), Ιδανικοί αυτόχειρες - Έλληνες λογοτέχνες που αυτοκτόνησαν, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ.74

2) Δικταίος Άρης (1964). «Πως γνωρίστηκα με τον Λαπαθιώτη», Νέα Εστία (881): 366. (http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=103077&code=0673&zoom=800)

3) Σαραντάκος Νίκος (31-10-2014), «Βαθύ Κόκκινο | Ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης και το κομμουνιστικό κίνημα: ένα άγνωστο ντοκουμέντο»

4) Πολίτης Λίνος ( Αθήνα, 1998), Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ. σελ. 247

Πηγές:

Τα τρία πρώτα ποιήματα είναι από το βιβλίο Ποιητική Ανθολογία, Β' τόμος,  σειρά Γνώση (εκδ. Μαλλιάρη, 1980) και το τέταρτο αναδημοσίευση από σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού Ατέχνως στις 7/1/2017 ( https://atexnos.gr/τραγούδι-για-το-ξύπνημα-του-προλεταρι/)